Türk Zeka ve Strateji Oyunu: Mangala

Mangala Nedir?

Mangala, Türk tarihinin en eski dönemlerine kadar uzanan millî zeka ve strateji oyunudur. Bu oyun sadece eğlence aracı değil, aynı zamanda zihinsel gelişimin ve sosyal etkileşimin önemli bir parçası olarak varlığını sürdürmüştür.

Mangala, iki kişi arasında oynanan, stratejik düşünce ve hızlı hesap yapma yeteneği gerektiren geleneksel bir tahta oyunudur. “Göçürgen” olarak da bilinen bu oyun, taş veya tohumların belirli kurallara göre çukurlar arasında dağıtılması prensibine dayanır. Oyunun temel amacı, rakibin taşlarını ele geçirerek oyunu kazanmaktır.

Mangala’nın Tarihçesi

Türk Milletinin Kadim Mirası

Oyunun 4000 yıllık bir taşı Kazakistan’da Dastarbaşı’nda bulunmuştur. Tarihi araştırmalar Mangala Oyunu’nun Sakalar, Hunlar ve Göktürkler döneminde oynandığını göstermektedir.

Sakalar (İskitler) döneminde yaşayan Türkler arasında oynanıyordu. Hunlar döneminde Türk devlet geleneği ile birlikte mangala da Avrupa’ya kadar yayılmıştır. Göktürkler döneminde mangala, sadece eğlence aracı olmaktan çıkarak askeri strateji eğitiminde de kullanılmıştır. Türk kumandanlarının savaş taktiği geliştirmek için mangaladan yararlandığı bilinmektedir. Bu dönemde oyunun kuralları daha da gelişmiş ve bugünkü haline yakın bir form kazanmıştır.

Büyük Selçuklu Devleti döneminde mangala, Türk-İslam medeniyetinin bir parçası olarak saray muhitinden halk tabakasına kadar her kesimde sevilmiştir. Selçuklu medreselerinde matematik ve mantık derslerinin destekleyicisi olarak kullanılmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde mangala, Türk milletinin zeka oyunu olarak doruk noktasına ulaşmıştır. Padişahlardan vezirler, esnaftan köylüye kadar her Türk, mangala oynamayı bilirdi. Özellikle Kanuni Sultan Süleyman döneminde sarayda düzenlenen mangala turnuvaları ünlü olmuştur.

Mangala (Göçürgen) oyununu ilk Kaşgarlı Mahmud, Divan-ı Lügat’it Türk eserinde bahseder. Batılı kaynaklarda ise ilk 1694’te İngiliz oryantalist Thomas Hyde’nin bir kitabında bahsetmiştir.

Mangala Nasıl Oynanır?

Mangala Malzemeleri

• Mangala Tahtası
• Tahtanın içinde 12 adet küçük çukur ve 2 adet büyük çukur
• 48 adet taş, boncuk veya tohum

Oyun Hazırlığı

1. Mangala tahtası iki oyuncunun arasına yerleştirilir
2. Her küçük çukura 4’er adet taş konulur
3. Büyük çukurlar (kaleler) boş bırakılır
4. Oyuna başlayacak kişi belirlenir

Temel Kurallar

1. Oyuna başlayan oyuncu kendi bölgesinde bulunan istediği kuyudan 4 adet taşı alır. Bir adet taşı aldığı kuyuya bırakıp sağa doğru her bir kuyuya birer adet taş bırakarak elindeki taşlar bitene kadar dağıtır. Elindeki son taş hazinesine denk gelirse, oyuncu tekrar oynama hakkına sahip olur. 
   Oyuncunun kuyusunda tek taş varsa, sırası geldiğinde bu taşı sağındaki kuyuya taşıyabilir. Hamle sırası rakibine geçer.
2. Hamle sırası gelen oyuncu kendi kuyusundan aldığı taşları dağıtırken elinde taş kaldıysa, rakibinin bölgesindeki kuyulara da taş bırakmaya devam eder. Oyuncunun elindeki son taş, rakibinin bölgesinde denk geldiği kuyudaki taşların sayısını çift sayı yaparsa (2, 4, 6, 8 gibi) oyuncu bu kuyuda yer alan tüm taşların sahibi olur ve onları kendi hazinesine koyar. Hamle sırası rakibine geçer.
3. Oyuncu taşları dağıtırken elinde kalan son taş, yine kendi bölgesinde yer alan boş bir kuyuya denk gelirse ve eğer boş kuyusunun karşısındaki kuyuda da rakibine ait taş varsa, hem rakibinin kuyusundaki taşları alır, hem de kendi boş kuyusuna bıraktığı taşı alıp hazinesine koyar. Hamle sırası rakibine geçer.
4. Oyunculardan herhangi birinin bölgesinde yer alan taşlar bittiğinde oyun seti biter. Oyunda kendi bölgesinde taşları ilk biten oyuncu, rakibinin bölgesinde bulunan tüm taşları da kazanır. Dolayısıyla, oyunun dinamiği son ana kadar hiç düşmez.
   5 set olarak oynanır. Oyunu kazanan oyuncu (1) puan, kaybeden (0) puan ve berabere bitiren oyuncular yarım (0,5) puan alır.

Mangala’nın Kültürel Önemi

Mangala, Türk milletinin sosyal birlikteliğini güçlendiren en önemli araçlardan biri olmuştur. Köy kahvelerinde, ev ziyaretlerinde ve aile meclislerinde oynanan bu millî oyun, kuşaklar arası bağı güçlendirmiş ve Türk kültürünün aktarılmasında köprü görevi görmüştür. Günümüzde mangala, geleneksel formunun yanında dijital platformlarda da varlığını sürdürmektedir. Mobil uygulamalar ve online oyun siteleri ile oynanmaya devam etmektedir. Kültür merkezlerinde turnuvalarda yapılmaktadır.
2020 yılında Kazakistan, Kırgız Cumhuriyeti ve Türkiye adına UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesine kaydedilmiştir. 

Mangala Oynamanın Faydaları

• Strateji geliştirme yeteneğini güçlendirir
• Hızlı karar verme becerisini artırır
• Matematik ve analitik düşünce kabiliyetini geliştirir
• Aile bağlarını güçlendirir
• Kuşaklar arası iletişimi artırır
• Rekabetçi ruhu sportmenlik çerçevesinde geliştirir