Gazneli Devleti (Yeminiler)

Gazneliler, Samanoğlu Devleti’nde komutanlık ve valilik yapan Türk boyları tarafından 963 yılında kurulmuş bir Türk-İslam devletidir. Devlet, adını kurulduğu coğrafya olan Afganistan’ın Gazne şehrinden almıştır.
Not: Başka bir devlette askerken, ayrılıp devlet kurma bakımından Tolunoğulları ve Akşitler’le benzerlik göstermektedir. (Bu not 2017 KPSS Lisans sorusudur!)

Kurucusu tam bilinmez, Alp Tigin veya Sebük Tigin dense de genel olarak kabul edilen, 963 yılın Alp Tigin’in kurduğu daha sonra Sebük Tigin döneminde Gazneli’nin tam bağımsız devlet olduğu yönündedir.

Alp Tigin Dönemi

Alp Tigin, Gazne’yi kurmuş olsa da bu dönemde tam devletleşememiş daha çok derebeylik, şehir devleti olarak kalmıştır. Gazneliler, Alp tigin ve beraberindeki askerlerinin ailelerinden oluşuyordu. Zamanla Karahanlılardaki ve Samanilerdeki diğer Türk boylarınında katılmasıyla gittikçe kalabalıklaşmış, güçlenmişlerdir. Alp Tigin, kurduktan bir yıl sonra vefat etmiştir.

Ebu İshak İbrahim Dönemi

Alp Tigin’in oğlu Ebu İshak İbrahim ülke yönetimini devraldıktan sonra Gazne şehrinde daha önce kalan Levikler, Gazne’yi almak için saldırmıştır. Ebu İshak, Leviklerin bu beklenmedik taarruzlarına tek başına direnemeyince Samani’lerden yardım istemiş, Samaniler’le birlikte Gazne’nin tekrar Gazneli’lerin olmasını sağlamıştır.

Bilge Tegin Dönemi

Ebu İshak vefat edince, onun yerine geçecek bir oğlu olmadığı için yerine ortak kararla Gazneli ordu kumandanlarından Bilge Tegin geçmiştir. Müslümanlığı kabul eden Türk Boylarının Gaznelilere geçmesi, Gaznelileri hem nüfus bakımından hem de askeri güç olarak daha kalabalık bir kitle haline getirse de bir saltanat ailesinin olmaması ve siyasi, ekonomik, idari düzenin tam oturtulmamasıyla Gazneli tam bir devlet sayılmıyordu.
Samanilere ekonomik bağımlılık olarak sayılan Samani sikkesi kullanımına son vermiş, Gazne sikkesini bastırmıştır. Kısa süre sonra Hint toprağı olan Gerdiz Kalesi’ni kuşatmak için gidilen fetihte şehit olmuştur.

Sebük Tegin Dönemi

Sebük Tigin dönemi, Gazneli Devleti’nin başlangıcı kabul edilir. Çünkü bu dönemde Gazneli’ler devletleşip, tam bağımsız olmuşlardır. Ayrıca Alp Tigin’in hem manevi oğlu hem de damadı olan Sebük Tigin saltanat ailesi kurmayı başarmıştır. Bu dönemde Sebük Tigin, Gazneli topraklarını 2 katına çıkarmıştır. Bölgedeki en büyük Hint hükümdarlığı olan Ceypal’ları mağlup ederek Kabil Nehri’ni takip eden yol üzerinden Peşaver’e kadar ulaştı. Bu olayla İslam’ın bu coğrafya ya ilk kez ayak basmasını sağladı. Siyasi, sosyal, ekonomik, idari düzeni oturttu. 997 yılında vefat ettikten sonra Gazneliler‘in en parlak dönem olan “Gazneli Mahmut” dönemi başlamış oldu.

Gazneli Mahmut Dönemi

Gazneli Devleti’nin en parlak dönemidir.
Gazneli Mahmut İran’da bulunan Büveyhoğullarına sefer düzenleyerek Abbasi’leri Şii tehlikesinden korumuştur. Bunun üzerine Abbasi halifesinden ”Sultan” unvanını almıştır. Böylelikle Sultan unvanını kullanan ilk hükümdar olmuştur. Aynı zamanda ‘Seyfüddevle (Devletin Kılıcı)’, ‘Zabuli Gazi’, ‘Yemineddevle Eminedmille’ unvanlarını da almıştır.

Gazneli Mahmut, Hindistan’a düzenlediği 17 sefer ile Kuzey Hindistan’ı topraklarına katmış, bu bölgede İslam’ın yayılmasını sağlamıştır. Kast sisteminin yıkılmasını sağlamıştır.
Baharat Yolu’nu hakimiyeti altına almış, ticaret yapmıştır.
Bugünkü Pakistan ve Bangladeş gibi devletlerin temeli atılmıştır.

Not: Fethedilen yerlerde, farklı milletlerden küçük yaşta çocuklar almış, asker ve devlet adamı olarak yetiştirmiştir. Buna da ”Gulam Sistemi” denir. (Osmanlı’da bu sistem devam etmiş, adına Devşirme denmiştir.)

Gazneli Mesud Dönemi

Bu dönemde Gazneli’lerin batısında Büyük Selçuklular gittikçe yayılmaya başlanmış, Gazneli’lerle sınır komşusu olmuşlardır. Araları gergin olan iki devlet, 1035 yılında Selçukluların, Sultan Mesut’dan izin almadan Horasan’a girmesi ile ilk harp mücadelesi Nesa şehrinde başlamış oldu. Sultan Mesut, Selçukluların sahip olduğu gücün tam olarak farkında değildi ve gönderdiği ilk ordu başarılı olamadı. Gazne Ordusu, bu mücadelede tam anlamıyla bir bozguna uğrayarak geri çekilmek zorunda kaldı. Daha sonra Serahs şehrindeki yapılan mücadelede de Gazneli’ler yenilmiştir.

Yenilgilerden sonra Mesud, 2 yıl hazırlık yapmış ve tüm imkanlarını kullanarak 1040 yılında Büyük Selçuklu Devletine saldırarak Dandanakan Savaşı‘nı başlatmıştır. Gazne Ordusu, sayıca ve imkanca üstün olmasına rağmen, Selçuklu’ların vur-kaç yönteminden, açlık ve en çokta susuzluktan yorgun düşmüş en sonunda Selçuklu’lara yenilmiştir.

Dikkat: Dandanakan, iki müslüman devletin savaşı olduğu için cihada girmez.

Dandanakan Savaşıyla, Gazneli’ler yıkılış dönemine, Selçuklu’lar ise yükselme dönemine geçmiştir.

Dandanakan Savaşından sonra birçok kişi tahta geçsede Gazneli Devleti’nin yıkılışını önleyememiştir. Selçuklu himayesi altına geçen Gazneli’ler 1187 yılında da İran-Tacik-Hint toplumlarında oluşan daha sonra Delhi Sultanlığı olacak Gurlar tarafından ortadan kaldırılmıştır.