Karahanlı Devleti (840-1212)
Karahanlı Devleti, Karluk, Yağma, Çiğil, Ezgiş, Bulak ve Tuhsı Türklerinin birleşmesi ile Batı Türkistan’da kurulmuştur. (Şimdi ki Kırgızistan merkezli) Devlete Balasagun, Kaşgar ve Semerkant (Şehirlerin Şahı) merkezlik yapmıştır. Bilinen ilk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han‘dır.
Orta Asya’da İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devletidir. Devletin diğer adları Hakaniye Devleti, Afrasyab Devleti, İlig Hanlar Devleti ve Buğrahanlar‘dır. İslamiyet; Satuk Buğra Han döneminde resmi din olarak kabul edilmiştir. Böylece hükümdara Abdülkerim El Mücahid El Gazi unvanı verilmiştir.
Karahanlı Devleti’nin Özellikleri
- İslamiyet’e geçselerde, asimile olmamış ulusçu bir devlettir.
- Türk-İslam eserlerinin ilk örneklerini vermişlerdir. (Tabgaç Buğra Han, Orta Asya’daki ilk Türk-İslam medresesi Semerkant Medresesini yaptırmıştır.)
- Türkçe resmi dilleridir. (Resmi, bilim, ordu, saray ve halk dili Türkçe’dir.) Uygur alfabesini kullanmışlardır.
- Öğrenciler için bursluluk sistemi yapılmıştır.
- Resmi postacılık sistemi oluşturmuşlardır.
- Bimarhane (Hastane), Medrese, İmarethane (Aşevi), Ribatları inşa etmişlerdir. (Ribar ilk önce karakol sonra zamanla kervansaraylara dönüşmüştür.)
Karahanlı Dönemi Edebi Eserleri
Dikkat:
Türklerin İslam’a ilk katılmalarından sonra yaptıkları
İlk Sözlü edebi eser Satuk Buğra Han Destanı
İlk yazılı edebi eser Kutadgu Bilig’dir.
1. Kutadgu Bilig
Yusuf Has Hacip tarafından yazılan hükümdar Tabgaç Buğra Han’a (Uluğ Kara Buğra Han) sunulmuştur.
Devlet adamlarına öğütler vermektedir. Bu yönüyle siyasetname özelliği vardır.
Yazarı bilinen ilk Türk-İslam edebi eseridir ve anlamları ”Kutlu Bilgi” ve ”Mutluluk veren bilgi”dir.
Kutadgu Bilig’deki Karakterler:
| Kişi | Görevi | Temsil Ettiği |
|---|---|---|
| Kün Toğdı | Hükümdar | Adalet |
| Ay Toldı | Vezir | Devlet |
| Ögdilmiş | Vezirin Oğlu | Akıl |
| Odgurmuş | Vezirin Kardeşi | Akıbet |
2. Divanu Lugati’t-Türk
Kaşgarlı Mahmut tarafından Türkçenin çok zengin bir dil olduğunu ispatlamak amacıyla yazılmıştır. Türk kültür ve uygarlığı hakkında çok fazla önemli bilgiler verdiğinde bu eser İlk Türkçe ansiklopedik sözlük‘tür. Eserde dünya haritası ve 24 Oğuz Türk boyları’da yer almaktadır.
3. Divan-ı Hikmet
Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılan eser, Türk tasavvuf edebiyatının ilk örneği sayılır. Ahlaki öğütler içerir. Ahmet Yesevi ilk mutasavvıf olarak anılır. Cinsiyet eşitliğine önem verdiği için, UNESCO çalışmalarında Ahmet Yesevi’yi sembol olarak kullanır.
4. Atabel-ül Hakayık
Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılan eserdir. Ahlaki öğütler içerir. Eser, ”Gerçeklerin Eşiği” anlamına gelir.
Eser, Muhammed Dad Sipehsalar Mehmet Bey’e sunulmuştur.
5. Satuk Buğra Han Destanı
Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han‘ı konu alır. Türklerin İslam’a geçişini anlatan ilk sözlü edebi eserdir.
* Yusuf Kadir Han döneminde en gelişmiş zamanını yaşayan Karahanlılar, bu dönemden sonra Gazneli’lerin saldırısı, taht kavgaları sebebiyle Doğu – Batı Karahanlı devleti olarak ayrılırlar. Doğu Karahanlı’ları Karahitaylı’lar, Batı Karahanlı’ları Harzemşah’lar yıkmıştır.