29 Ekim 1923: Cumhuriyetin İlanı
Türkiye Cumhuriyeti’nin Doğuşu
29 Ekim 1923 tarihi, Türk tarihinin en önemli dönüm noktalarından biridir. Bu tarihte Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde alınan tarihi kararla cumhuriyetin ilanı gerçekleşmiş ve modern Türkiye’nin temelleri atılmıştır. Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğinde gerçekleşen bu büyük dönüşüm, sadece bir rejim değişikliği değil, aynı zamanda toplumsal ve kültürel bir devrim niteliğindeydi.
Cumhuriyetin ilan edileceği haberi ”Yenigün” gazetesinde yer almıştır. Mustafa Kemal Atatürk’ün ”Efendiler! Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz.” sözü meşhurdur.
Anayasa Değişikliği ve Cumhurbaşkanlığı
29 Ekim 1923 akşamı saat 20:30’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde toplanan milletvekilleri, Teşkilat-ı Esasiye Kanunu‘nda (1921 Anayasası) değişiklik yaparak cumhuriyet rejimini ilan ettiler. Yapılan değişiklikle:
- İcra yetkisinin Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu’nda olacağı kararlaştırıldı.
- Devletin başı olan Cumhurbaşkanı makamı oluşturuldu.
- Cumhurbaşkanı’nın halk tarafından seçilen TBMM tarafından seçileceği belirlendi.
Not: 1921 Anayasasında yapılan ilk değişiklik Cumhuriyetin ilan edilmesidir.
Mustafa Kemal’in Cumhurbaşkanı Seçilmesi
Cumhuriyetin ilanından sonra TBMM’de cumhurbaşkanlığı seçimi yapılmıştır. Mustafa Kemal Paşa, yapılan gizli oylamada 158 milletvekilinin tamamından oyunu alarak Türkiye Cumhuriyetinin ilk Cumhurbaşkanı seçilmiştir.
İsmet İnönü, ilk başbakan olarak atanmış, Fethi (Okyar) Bey, ilk meclis başkanı olarak seçilmiştir.
Cumhuriyetin İlanının Nedenleri
- Saltanatın kaldırılmasıyla birlikte devlet başkanlığı sorunu çıkması
- Devlet rejimi konusunda tartışmalar yaşanması
- Milli egemenliğin güçlendirme isteği
- Modern devlet yapısı kurulmak isteği
- Halkın siyasi bilinçlenmesi
- Sistemden kaynaklanan hükümet bunalımı sorunu
Hükümet Bunalımı
Ali Fethi Okyar’ın istifa etmesiyle TBMM’de yeni hükümet kurulamamasından dolayı yaşanan sorunlardır. Bu durum, cumhuriyetin ilan edilmesini hızlandırmıştır. Geçici olarak Kabine sistemine geçilerek bu sorun çözülmüştür.
Cumhuriyetin İlanının Sonuçları
- Cumhurbaşkanlığı makamı oluşturulmuş, devlet başkanlığı sorunu çözülmüştür.
- Anayasaya ”Devletin yönetim şekli Cumhuriyet’tir.” maddesi eklenmiş, böylece rejimin adı belirlenmiştir.
- Türk Milleti, cumhuriyet ile kendi yöneticilerini seçip belirleme hakkına sahip olmuşlardır. Cumhuriyetle Türk Milleti artık kendi kendilerini yönetecektir.
- Toplumsal ayrıcalıklar kaldırılmış, eşit vatandaşlık anlayışı kabul edilmiştir.
Not: Cumhuriyetin İlanı, cumhuriyetçilik, laiklik, milliyetçilik, halkçılık ve inkılapçılık ilkeleriyle ilgilidir. Sadece devletçilik ilkesiyle ilgisi yoktur.
1923 Yılında 1921 Anayasası’nda Yapılan Değişiklikler
| Konu | Değişiklik |
|---|---|
| Türkiye Cumhuriyeti | Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir. Türkiye Devleti’nin hükümet şekli, Cumhuriyet’tir. |
| Devletin dini ve resmi dili | Türkiye Devleti’nin dini İslam, resmi dili Türkçe’dir. |
| BMM ve Bakanlar kurulu | Türkiye Devleti, TBMM tarafından yönetilir. Meclis, hükümetin ayrıldığı yönetim birimlerini, bakanlar aracılığıyla yönetir. |
| Cumhurbaşkanı seçimi ve süresi | Cumhurbaşkanı, TBMM Genel Kurulu tarafından seçilir. Cumhurbaşkanı görevi, yeni cumhurbaşkanı seçilene kadar devam eder. Yeniden seçilmek mümkündür. |
| Cumhurbaşkanı görev ve yetkileri | Cumhurbaşkanı, devletin başıdır. Bu unvanla, Meclise ve Bakanlar Kurluna başkanlık edebilir. |
| Başbakan ve bakanların göreve gelmesi | Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından ve Meclis üyeleri arasından seçilir. Diğer bakanlar ise başbakan tarafından aynı şekilde Meclis üyeleri arasından seçildikten sonra; Bakanlar Kurulu, cumhurbaşkanı ve Meclisin onayına sunulur. |
Laik bir Cumhuriyet, gelecek nesillere aktarılacak en değerli hazinedir. Cumhuriyetin getirdiği özgürlük, eşitlik ve adalet değerleri, Türkiye’nin geleceğine ışık tutmaya devam edecektir. Cumhuriyet, 100 yıl sonra bugün de demokratik değerlerin, Milli egemenliğin ve çağdaş yaşamın teminatıdır.
